«حرکه الشعر فی العراق من الکلاسیکیه إلی الرومانسیه 1950-1900»

عراق دوره¬هایی را پشت سر گذاشت که طی آن همه¬ی ارکان زندگی سیاسی، اجتماعی و علمی تحت سلطه امپراتوری عثمانی تضعیف شد. ادبیات عراق در قرن نوزدهم با معیارهای آشفته زندگی ¬کرد و آثار ادبی با عقب-ماندگی مواجه شد، به طوری که ما اثر آن را در همه¬ی زوایای زندگی می¬بینیم. شاعران نهایت تلاششان را وقف مدح و ستایش حاکمان کردند و با عواطف دروغین شعر سرودند. شاعرانی به مدح رسول بزرگوار (ص) و سوگواری امام حسین (ع) متمایل شدند و اشعارشان با عاطفه¬ی راستین متمایز شد. از جمله شاعران مشهور قرن نوزدهم: عبدالباقی العمری و عبدالغفار الأخرس و حیدر الحلی و... . عراق حدود چهار قرن تحت حاکمیت عثمانی باقی ماند و از آنجا که دولت عثمانی دچار عقب ماندگی و انحطاط شده بود، بنابراین از کاروان سایر کشورهای عربی عقب مانده بود. مکاتب ادبی در اوائل قرن بیستم سه جریان را مورد بحث قرار می¬داد. جریان بغدادی، جریان نجفی و جریان جدید. جریان جدید با اثرپذیری¬اش از فرهنگی که از مصر و سوریه و لبنان وارد شده بود متمایز شد. و در کنار آن، مطبوعات عربی از جمله الهلال، المقطتف و المقتبس به عراق می¬رسید و تحصیل¬کردگان و روشنفکران به مطالعه¬ی آنچه در آن¬ها بود می¬پرداختند و از آن¬ها تأثیر می¬پذیرفتند. این روزنامه¬ها و مجلات پنجره¬ا¬¬ی بزرگ مشرف بر فرهنگ اروپائی بود. بنابراین می¬توان گفت که وقایع مصر اثری آشکار در هدایت افکار عمومی عراق داشت. این جریانات سه¬گانه کار خود را در اوائل قرن بیستم انجام می¬داد و تا جنگ جهانی دوم سال 1939 باقی ماند. و شاعران سعی در دوری از راه و روش شعر قرن نوزده کردند به طوری که ما تفاوتی آشکار بین سبک شاعران قرن بیستم مانند رصافی و زهاوی و بین شاعران قرن 19 مانند شعر عبدالغفار الأخرس و عبدالاباقی العمری و حیدر الحلی احساس می¬کنیم. زیباترین آهنگ در قرن بیستم نزد شاعران عراق، سیاست و حوادث آن است. لذا شاعران عراق به سمت سیاست گرایشی کامل پیدا کردند به طوری که غیر از سیاست و حوادث آن سخنی برای گفتن نداشتند، بنابراین محقق شعر سیاسی بهره¬ای کامل¬ در آثار شاعران این دوره می¬یابد. و این نتیجه¬ی توجه روشنفکران عراق به افکار اروپایی و فرهنگشان است و این امر منجر به ظهور افکار و مفاهیم جدیدی مانند: قانون اساسی، و ملت و قومیت و دموکراسی، و آزادی، و ملی¬گرایی و جمهوری¬خواهی و مجلس شد. شعر عراقی در قرن بیستم شروع به سخن در مورد عموم مردم و همه¬ی امور و مسائل مربوط به آن¬ها کرد و این چیزی است که شعر قرن نوزدهم را از شعر قرن بیستم بصورت کامل متمایز می¬کند. پس این دوره¬ی زمانی مشخص را به دوره¬ی انتقال از شعر عثمانی و شعر این دوره را به شعر سیاسی خطابی(1908م-1945م) نامگذاری می¬کنیم. و به بحث در مورد شاعران پنجگانه کلاسیک در عراق: (عبدالمحسن الکاظمی، محمدرضا الشبیبی، جمیل صدقی الزهاوی، معروف الرصافی و محمدمهدی جواهری) می¬پردازیم و این مدرسه¬ی کلاسیسیسم تا پایان دهه¬ی چهل در عراق به صورتی پایدار و محکم ریشه¬دار شد. به همین خاطر جریانی متأخر از رمانتیسم در پایان دهه¬ی چهل به عراق رسید و آن مانند پلی کوچک به سوی شعری نو در شکل و محتوا بود. بدر شاکر سیاب و نازک الملائکه در پی دوره¬ای که مردم در عراق از پندهای رصافی به عنوان شعر اجتماعی و منظومه¬های زهاوی به عنوان افکار علمی خسته شده بودند، چشمان خود را بر دنیای شعر باز کردند. و رمانتیسم در آن هنگام رنگ جدیدی بود؛ نسل پیشگام در عراق که از جمله آن¬ها «بدرشاکر سیاب» و «نازک الملائکه» در آن زمان است، به ادبیات عربی¬ای که از دیگر کشورهای عربی و از غرب و شعر رمانتیک مصری و شعر مهجر رسید، آشنا بودند. پس می¬توانیم بگوییم که رمانتیسم بدر و نازک متأثر از رمانتیسم غربی و عربی است و شعر آن دو مملوء از غم و ناامیدی و خیال بوده و اشتیاق عمیق به آرمان¬ها و طبیعت زیبا و پاک دارد. این رساله بر اساس روش توصیفی، همراه با تجزیه و تحلیل برخی از متون و با تلاش بر استناد به نمونه¬های شعری برای تشخیص روند و حرکت شعر و ویژگی های ابتکاری و محتوای شعری در شعر مدرن در عراق بنا شده است. و هدف آن، بررسی سیر تحول شعر عراقی با تکیه بر بحث از پیشگامان شعر در نیمه اول قرن بیستم می¬باشد.